اشاره:‌

زعفران از محصولات كشاورزي است كه از ديرباز در ايران، آسياي صغير و بخش هايي از اروپا به ويژه يونان شناخته و مصرف شده است. در گذشته مصرف زعفران به عنوان يك گياه دارويي به لحاظ خواص آن مد نظر بوده،‌ اما امروزه زعفران به لحاظ رنگ، طعم و مزه خوب در صنايع غذايي مصر گسترده‌اي دارد. با اين وجود، هنوز زعفران در بسياري از كشورها شناخته شده نيست و مصرف جهاني آن در حد قابل قبولي نمي‌باشد.

بازار جهاني زعفران به طور عمد در اختيار شش كشور مي‌باشد كه عمده‌ترين صادركنندة‌ آن، ايران است. در اين مقاله بازار جهاني زعفران را از نظر مي‌گذرانيم و را‌‌ه‌هاي توسعه آن و افزايش صادرات زعفران از سوي كشورهاي عرضه كننده به ويژه ايران را بررسي مي نماييم.

زعفران از محصولات ارزشمند غذايي است كه داراي خواص گوناگون درماني، طعم و مزه جذاب و . . . است با اين وجود بسياري از مردم جهان هنوز با زعفران آشنا نشده‌اند و از اين رو تجارت جهاني زعفران در حد محددي مي‌باشد.

اطلاعات دريافتي از شبكه جهاني اينترنت نشان مي‌دهد كه در سال 1997 كه اطلاعات مدون آن در دسترس مي‌باشد، در مجموع 29 ميليون و 634 هزار دلار زعفران در بازار جهاني مبادله شده است.

سهم ايران در اين بازار 55/63 درصد، اسپانيا 13/27 درصد، چين 3 درصد،‌ ايتاليا 68/1 درصد، امارات متحده عربي 26/1 درصد و سوييس 71/0 درصد مي‌باشد. ايران عمده‌ترين صادر كننده زعفران در جهان در سال 1977 بود. البته در سال‌هاي 2000-1998 نيز همچنان ايران بيشترين سهم را در تجارت جهاني زعفران داشته است. اما اطلاعات آن بر روي شبكه جهاني اينترنت موجود نيست.

آمار گمرك جمهوري اسلامي ايران نشان مي‌دهد كه ارزش صادرات زعفران ايران در سال 1376 (از 21 مارس 1997 تا 20 مارس 1998) به بيش از 14 ميليون دلار رسيد. اين رقم در سال گذشته (1379) به 5/43 ميليون دلار افزايش يافت كه رشدي 210 درصدي را نشان مي‌دهد.

بر اساس اطلاعات دريافتي از شبكه جهاني اينترنت، در سال 1997 اتحاديه اروپا با جذب 27/60 درصد زعفران ايران بوده است. پس از آن سوييس با جذب 30/1 درصد  آرژانتين با واردات 13/1 درصد زعفران صادراتي، خريداران عمده ديگر محسوب مي‌شوند.

در بين كشورهاي عمده خريدار زعفران در بازار جهاني، پس از اتحاديه اروپا كه 62 درصد واردات زعفران جهان را در سال 1997 به خود اختصاص داد. آمريكا با جذب 07/16 درصد. ژاپن با جذب 34/6 درصد. سوييس با جذب 13/6 درصد . آرژانتين با جذب 42/3 درصد. هنگ كنگ با 97/1 درصد. كانادا با 51/1 درصد. سنگاپور با 91/0 درصد، استراليا با 74/0 رصد و برزيل با جذب 23/0 درصد صادرات جهاني زعفران، از بازارهاي عمده وارد كنده اين محصول بودند.

البته در اين فهرست نام كشورهايي همچون نروژ، اوراگوئه ، شيلي ، كلمبا، مصر، جمهوري چك‌  اسرائيل، روسيه تايلند، تونس، گواتمالا، نيكاراگوئه ، السالوادور، ايسلند و پرو نيز به چشم مي‌خورد كه ميزان واردات آنها كمتر از 15/0 درصد واردات جهاني زعفران مي‌باشد.اما اين كشورها در زمره كشورهاي آشنا با محصول زعفران تلقي مي‌شوند.

بر اساس همين گزارش، ارزش واردت زعفران اتحاديه اروپا در سال 1997 به حدود 4/18 ميليون دلار، آمريكا به 8/4 ميليون دلار،‌ ژاپن به حدود 19 ميليون دلار، سوئيس به 18 ميليون دلار، آرژانتين به بيش از يك ميليون دلار، هنگ كنك به 585 هزار دلار، كاندا به 447 هزار دلار، سنگاپور به 270 دلار و برزيل به 67 هزار دلار رسيد. ارزش واردات زعفران ديگر كشورهايي كه در فهرست شبكه جهاني اينترنت  براي هر سال 1997 ثبت شده است. از يك تا 41 هزار دلار بود.

در همين حال اطلاعات دريافتي در خصوص صادركنندگان زعفران در سال 1997 نشان مي‌دهد كه بازار صادرات زعفران اسپانيا كه دومين صادركنندة جهاني با سهم 2713 درصد بازار است. امركا. ژاپن، سوئيس، آرژانتين، هنگ كنگ، كانادا، سنگاپور و استراليا مي‌باشد.

بازر عمده صادراتي چين كه سومين صادر كننده زعفران جهان با سهم بازار 3 درصد در سال 1997 بود. كشور ژاپن بوده است . تمام زعفران صادراتي چين در اين سال به بازار ژان عرضه شده است.

ايتاليا كه چهارمين صادر كنندة‌ بزرگ زعفران با سهم 168 درصد در بازار در سال 1997 بود. به طور  عمده سوئيس، امريكا. كانادا و برزيل ثبت شده است.

امارات نيز با سهم 126 درصدي بازار در سال 1997 توانست محصول خود را به طور عمده به هنگ كنگ، سوئيس و اتحاديه اروپا عرضه كند. به عقيدة ‌كارشناسان، امارات زعفران وارداتي از ايران را به بازارهاي مذكور صادرات مجدد نموده است.

سوئيس كه 13/6 درصد واردات زعفران جهان را در سال 1997 به خود اختصاص داد. در بازار صادراتي اين محصول نيز فعال بوده و توانسته است 71/0 درصد  صادرات جهاني زعفران را در اختيار بگيرد. تقريباً تمام صادرات زعفران سوئيس به كشورهاي عضور اتحاديه اروپا عرضه شده است. به عبارتي سوئيس به كشورهاي عضور اتحاديه اروپا عرضه شده است. به عبارتي سوئيس 8 درصد زعفران وارداتي را به بازار اتحاديه اروپا صادرات مجدد نمود.

به عقيده كارشناسان، مصرف جهاني زعفران به لحاظ گراني آن،‌ آشنا نبودن مردم بسياري از كشورها با زعفران، فقدان تبليغات مناسب در بازارهاي جهاني بري معرفي خواه و ارزش غذايي،‌ طعم، مزه و رنگ و . . .  زعفران در حد قابل توجهي نمي باشد. چنانه تبليغات مناسب در اين زمينه صورت گيرد و كشورهاي توليد كنندة اصلي به ويژه ايران كه بيش از 60 درصد بازار جهاني زعفران و بيش از 80 درصد توليد جهاني آن را در اختيار دارد. در آن زمينه سرمايه‌گذاري مناسبي انجام دهد. ميزان مصرف جهاني زعفران و تجارت آن در كوتاه مدت دست كم سه برابر خواهد شد و ايران مي‌تواند همچنان عرضه كننده اصلي باقي بماند و درآمد ارزي مناسبي را از آن خود سازد.

از آنجا كه امكان افزايش توليد زعفران در اران به مراتب بيش از ديگر كشورهاي رقيب (به ويژه اسپانيا، چين و ايتايا) مي‌باشد و ينز مزيت زعفران ايران از لحاظ كيفيت برنامه ريزي براي افزايش توليد و صارات زعفران و بازايابي و تبليغات مناسب براي گسترش صادرات زعفران ضروري است.

بازار جهاني توان جذب بيش از 100 ميليون دلار زعفران در سال را دارد و ايران مي‌تواند با حفظ سهم خود در اين بازار،‌ ارزش صادرات خوند را در كوتاه مدت به بيش از 60 ميليون دلار افزايش دهد.

كارشناسان عقيده دارند كه در بازارهاي داراي قدرت خريد مناسب همچون آمريكاي شمالي،‌ اروپا و شرق آسيا زعفران شناخته شده است و با افزايش تبليغات مناسب در اين بازارها و جب مشتريان، مي‌توان زمينه رشد صادرات زعفران به بازارهاي مذكور را فراهم ساخت.

كارشناسان ضرورت تبيين مزين هاي غذايي و دارويي زعفران در تبليغات برون مرزي را ضروري مي دانند و عقيده دارند كه با اين شيوه شمار مصرف كنندگان زعفران افزايش خواهد يافت.

البته حضور مستمر صادركنندگان  ايراني در بازارهاي هدف و ارايه محصلو استاندارد و كنترل شده با طعم ، رنگ و كيفيت مناسب و آموزش مصرف كنندگان در خصوص نحوه استفاده از زعفران ميتواند به شد تقاضاي جهاني براي آن و در نتيجه افزايش تجارت بين المللي زعفران بينجامد و ايران نيز در اين رهگذر به رشد صادرات زعفران نايل آيد.

از آنجا كه زعفران محصولي كارگر طلب مي‌باشد. رشد صادرات زعفران ايران مي تواند به رشد اشتغال در جامعه مواجه با بيكاري ايران كمك بسزايي داشته باشد.

ايران بزرگترين صادر كنندة زعفران جهان است

اشاره:

زعفران از كالاهاي غير نفتي صادراتي ايران است. اين محصول كه بيشتر در مناطق خشك و كويري جنوب خراسان به دست مي‌آيد. در بازارهاي جهاني طرفداران زيادي دراد. به طوري كه اينكه ايران عمده‌ترين صادر كننده زعفران مرغوبيت جهان به شمار مي‌ رود.

بيش از نيمي از محصول زعفران ايران به بازارهاي جهاني عرضه مي شود. با اين حال امكان افزايش توليد آن از طريق انجام عمليات بهزراعي و ارايه آموزش‌ها و تجهيزات مناسب به زعفران كاران و در نتيجه عرضه بيشتر زعفران به مشتريان خارجي وجود دارد و مي‌توان در آمد صادراتي از زعفران را افزايش داد.

در اين مقاله با صدارات زعفران ايران بازارهاي خريدار آن آشنا مي‌ شويم.

ايران بزرگترين توليد كنده و صادر كننده زعفران در دنياست. طبق آمارهاي ارايه شده از سوي وزارت جهاد كشاورزي از 1753 تن محصول زعفران ايران در سال 1378 كه برابر با 85 درصد توليد جهاني اين محصول مي‌باشد. حدود 88 تن يا 50 درصد آن به بازارهاي جهاني عرضه شد.

با وجود امكان  افزيش توليد زعفران در ايران، از طريق تبليغات مناسب مي‌توان زمينه‌‌هاي بازاريابي و رشد صادرات زعفران را فراهم ساخت و درآمدهاي مناسبي را براي كشور تدارك ديد. ‌

بر اساس آمارهاي منتشره از سوي گمرك جمهوري اسلامي ايران،‌ صادرات زعفران در سال 1368 (آغاز اجراي نخستين برنامه پنج ساله توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور) فقط 4 تن  بود كه در سال بعد به 8 تن رسيد و دو برابر ميزان صادرات زعفران در سال 1370 به 30 تن . در سال 1371 به 40 تن. در سال 1372 به 64 تن و در سال 1373 (سال تكميلي اجراي برنامه اول) به 70 تن رسيد كه 175 برابر سطح صادرات زعفران در سال 1368 بود.

در دومين برنامه پنج ساله توسعه اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي كشور. صادرات زعفران ايران با نوسان‌هايي روبه رو شد. ميزان صادرات در سال 1374 به 31 تن رسيد كه بيش از 50 درصد نسبت به سال قبل از ن كاهش داشت. اما در سال 1375 با حدود 50 درصد افزايش به 46 تن رسيد.

صادرات زعفران ايران در سال 1376 نيز با افت 199 درصدي به 37 تن و در سال 1377 با افزايش 621 درصدي نسبت به سال قبل از آن به 60 تن و در سال 1378 با رشد 466 درصدي به 8 تن بالغ شد.

بر اساس آمارهاي مقدماتي گمرك جمهوري اسلامي ايران، ميزان صادرات زعفران در سال گذشته به حدود 1065 تن رسيد كه 21 درصد بيش از سال 1378 بود.

عملكرد صادرات زعفران نشان مي‌دهد كه ميزان صادرات رد سال 1378 (پايان برنامه دوم) 22 برابر سال 1368 (شروع برنامه اول) بوده است.

صدور زعفران به صورت كالاهاي همره مسافر و به طور قاچاق تا سال‌هاي اخير تداوم داشته و علل آن نيز وجود پيمان ارزي ( از سال 1374 به بعد) و تشريفات اداري حاكم بر آن، سودآوري قاچاق صادرات به علت اختلاف نرخ ارز وار برنامه‌اي و قيمت ارز در بازار غيررسمي، سهولت صادرات زعفران به لحاظ كم حجم بودن و ارزش اقتصادي فراوان، فرار از اخذ كارت بازرگاني و پرداخت ماليات به دولت . گريز از استاندارد كردن محصول صادراتي. سهولت در سود جويي و تقلب از طرق صدور غير قانوني و بدون هزينه و نيز فقدان امكان صدور رسمي برخي از انواع زعفران و ملحقات آن به دليل مشكلات آيين نامه‌اي بوده است.

بخش عمده قاچاق زعفران از مرزهاي شمال شرق و جنوب كشور و به ويژه به باز امارات متحده عربي صورت مي‌گيرد.

برخي كشورهاي منطقه كه از وارد كنندگان زعفران (به صورت قاچاق) از ايران مي‌باشند. خود صادر كنندة زعفران نيز هستند و به عبارتي از طريق ورد كالاهاي قاچاق سود بيشتي نيز كسب مي كنند و به عنوان واسطه فروش زعفران ايران در بازارهاي خارجي عمل مي كنند.

صدور زعفران به صورت قاچاق در گشته سبب شده است كه وضع بازار زعفران در خارج از كشور نابسامان گردد. با توجه به آنكه توليد زعفران در ايران  رو به افزايش بوده  ايران صادر كننده اصلي آن است. مي‌بايست در تعيين قيمت زعفران در بازارهاي جهاني نقشي تعيين كننده داشه باشد. اما اين چنين نيست و صادرات غير رسمي سبب شده كه نه تنها در تعيين قيمت. نقش اصي نداشته باشيم. بلكه وجهه زعفران ايران در بازار جهاني نيز لطمه ببيند. زعفراني كه به صورت قاچاق صادر مي شود. كنترل بهداشت و استاندارد لازم را نداد و به قيمت زعفران در بازار جهاني لطمه مي زند. اين در حالي است كه ميزان صدور زعفران در بازار جهاني لطمه مي زند. اين در حالي است كه ميزن صدور زعفران به صورت غيرقانوني و كالاي همره مسافر سالانه حدود 35 تا  50 تن تخمين زده شده است.

در حال حاضر قاچاق زعفران به لحاظ افزيش قيمت آن در بازار داخلي و نيز برخي اقدامات دولت در راستاي تسهيل امير صادرات . كمتر مشاهده مي‌شود و آمار كارشناسي نشده گمرك در خصوص صادرات زعفران در سال 1379 به ميزان 1056 تن تا حدودي مؤيد اين امر مي‌باشد.

آمارهاي منتشره از سوي گمرك جمهوري اسلمي ايران نشان مي‌دهد كه در سال 1379 در مجموع 1065 تن زعفران به ارزش حدود 436 ميليون دلار به 42 كشور جهان صادر شده است. البته اين آمار كارشناسي شده نيست. با اين حال ارقام ارايه شده نشان مي دهد كه امارات متحده عربي با جذب 394 تن زعفران صادراتي ايران به ارزش حدود 3/16 ميليون دلار اسپانيا با جذب 5/35 تن زعفران ايرن به ارزش حدود 4/14 ميليون دلار و تركمنستان با جذب 5/11 تن  زعفران به ارزش 7/4 ميليون دلار خريداران عمده زعفران ايران در سال گذشته بودند.